در این گزارش تلاش شده است تا وضعیت اقتصادی کشور از طریق 21 شاخص اقتصادی از ابتدای برنامه اول تا 2سال اول برنامه چهارم مورد بررسی قرار گیرد.
همچنین اطلاعات مربوط به چند شاخص دیگر اقتصادی که به صورت سری طولانی در اختیار نبوده است ، در سال‌های اخیر ارائه شده تا تحلیل کامل‌تر شود.
در این مجموعه شاخص‌ها اطلاعات مربوط به حساب‌های ملی، شاخص‌های مربوط به دولت، شاخص‌های قیمت، وضعیت حساب ذخیره ارزی، نرخ بیکاری و وضعیت بورس اوراق بهادار تهران ارائه شده است.
بنابر گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بررسی وضعیت اقتصادی از طریق 21 شاخص مهم اقتصادی در 18 سال اخیر نشان می‌دهد، متوسط رشد تولید ناخالص داخلی برابر با 4 درصد در 8ساله 68 تا 75 و 76 بوده و وضعیت رشد تولید ناخالص داخلی در 2 ساله اول برنامه چهارم (84 و 85 ) به ترتیب 5.4 و 5.3 درصد است که با توجه به درآمدهای بالای نفتی در این 2 سال نسبت به 16 سال قبل از آن، می تواند حاکی از فاصله از رشد تولید ناخالص داخلی بالقوه کشور باشد.
صادرات نفت و گاز در2 ساله 84 و 85، بیش از 4 ساله 80 تا 83 بوده است. بر اساس برنامه پنج ساله چهارم ،رشد تولید ناخالص داخلی در سال های 84 و 85 به ترتیب باید برابر با 7.1 و 7.4 درصد باشد.
تولید ناخالص داخلی سرانه که با استفاده از تقسیم تولید ناخالص داخلی واقعی بر جمعیت کل کشور اصل شده، نشانگر این است که وضعیت کشور در مورد این متغیر در طی زمان بهبود کمی یافته است به طوری که وضعیت این متغیر در 8ساله 68 تا75 برابر با 4.3 میلیون ریال ، در 8 ساله 76 الی 83 برابر با 5.2 میلیون ریال و در سال 1384 برابر با 6.1 میلیون ریال بوده است که با توجه به متوسط صادرات نفت و گاز در همین دوران به ترتیب برابر با 15.8، 21.7 و 51 میلیارد دلار، بهبود محدودی طی این مدت زمان صورت گرفته است.
این گزارش می افزاید: رشد سرمایه گذاری در کشور در مقایسه 3دوره پیش‌گفته در بهترین حالت در دوره 76 الی 83 برابر با 7.7 درصد بوده است. رشد این متغیر طی 2 سال 84 و 85 به ترتیب 5.8 و 8.1 درصد بوده‌است.
رشد این متغیر در 2 سال اول برنامه پنج‌ساله چهارم به ترتیب برابر 11.3 و 11 درصد هدف‌گذاری شده بود. در مورد متغیر نسبت پس انداز ناخالص ملی به تولید ناخالص داخلی این متغیر در دوره های 68تا 75 و 76 تا 83 به ترتیب برابر 33.3 و 36.3 درصد بوده و افزایش محدودی در این نسبت صورت پذیرفته اما آمار مربوط به 2سال اخیر هنوز در دسترس نیست.
همچنین در مورد متغیرهای مربوط به دولت یعنی ردیف های 5، 6، 8 و 9 در مقایسه 3 دوره 68 الی 75 ، 76 الی 83 و 2 ساله 84 - 85 می‌توان گفت که رشد هزینه مصرفی دولت به قیمت‌های ثابت سال 76 در سال 84 نسب به 2 دوره قبل، بسیار افزایش یافته‌است.
بنابراین گزارش، همچنین نسبت هزینه‌های مصرفی بر سرمایه‌گذاری دولت در این 3 دوره به ترتیب از 1.5 و 1.3 به حدود 3.0 ارتقا یافته است که گویای افزایش بیش از حد هزینه‌های مصرفی دولت نسبت به هزینه‌های سرمایه‌گذاری آن است.
طی 2 سال اخیر افزایش هزینه‌های مصرفی دولت عمدتاً به دلیل پرداخت مطالبات معوق آموزش و پرورش و بهداشت و درمان است که برای توسعه نیروی انسانی نوعی سرمایه گذاری محسوب می‌شود و نیز بازپرداخت وام‌های داخلی و خارجی سررسید شده دوره پیشین است.
این گزارش می‌افزاید: نسبت سرمایه‌گذاری به تولید ناخالص داخلی از 25 درصد در متوسط سال های 68 الی 75 به 28.5 درصد در متوسط سال‌های 76 الی 83 ارتقا یافته‌است که این نسبت در سال‌های 84 و 85 به ترتیب 27.6 و 27.5 درصد بوده است.
مشکل کشور در مورد سرمایه‌گذاری این است که بسیاری از این سرمایه‌گذاری‌ها به تولید مورد انتظار از این سرمایه‌گذاری‌ها منتج نمی‌گردد و با این که در مورد این نسبت از دنیا عقب نیستیم ولی وضعیت تولید ناخالص داخلی متناظر با آن مطلوب نیست.
در مورد وضعیت بازرگانی کشور که در ردیف های 10، 11، 12 و 20 ارائه شده است، در می‌یابیم که صادرات نفت و گاز در متوسط دوره زمانی 68 الی 75 برابر با 15.8 میلیارد دلار بوده و متوسط این متغیر در دوره 76 الی 83 به 21.7 میلیارد دلار ارتقا یافته است.
وضعیت این متغیر در 2ساله 84 و 85 با متوسط برابر با 56.4 میلیارد دلار، بهبود شگرف یافته و نسبت به دوره اول بیش از 3.5 برابر و نسبت به دوره دوم 2.6 برابر شده است.
این گزارش، می‌افزاید: وضعیت صادرات غیر نفتی در طی زمان بهبود یافته‌است و قسمتی از آن به واسطه بهبود درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز و در نتیجه امکان دسترسی بیشتر به مواد اولیه و واسطه‌ای مورد نیاز کالاهای صادراتی و قسمتی در سال‌های اخیر به واسطه افزایش سهم کالاهای پتروشیمی از صادرات غیر نفتی بوده‌است.
در ادامه گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است: متوسط صادرات غیر نفتی در دوره 68 الی 75 معادل 4.8 میلیارد دلار، در دوره 76 الی 83 معادل 4.8 میلیارد دلار و در سال های 84 و 85 با افزایش چشمگیر به ترتیب برابر با 11.9 و 15.8 میلیارد دلار بوده است که سهم صادرات مواد شیمیایی و پتروشیمی در این 2 سال از کل صادرات غیر نفتی به ترتیب برابر با 28.1 و 39.8 درصد بوده و حتی با نادیده گرفتن صادرات مواد شیمیایی و پتروشیمی نیز، صادرات 2 سال اخیر به طور بارزی رشد کرده است.
نسبت صادرات غیر نفتی به کل صادرات کالا طی زمان بهبود نسبی یافته و واردات کالا طی زمان به ویژه در 2 سال اخیر افزایش قابل توجه داشته است. این میزان به ترتیب در3 دوره یاد شده 68 الی 75 ، 76 الی 83 و 84 - 85، برابر با 17.5، 20.6 و 46.1 میلیارد دلار بوده‌است که این خود یکی از دلایل افزایش نیافتن شدید نرخ تورم در سال‌های اخیر با وجود نرخ‌های رشد نقدینگی و پایه پولی بوده‌است.
بنابراین گزارش، قیمت نفت طی زمانی به ویژه در 2 ساله اخیر از افزایش چشمگیر برخوردار بوده است، متوسط این متغیر در 3 دوره یاد شده به ترتیب 18.2، 23.5 و 55.9 دلار در هر بشکه نفت بوده است.
البته این قیمت مربوط به سبد نفتی اوپک بوده که ارقام مربوط به ایران چند دلار در هر بشکه کمتر است ولی مهم روند این متغیر طی زمان است که افزایشی بودن آن در دوره سوم بیش از 3 برابر دوره اول قابل توجه است.
همچنین رشد پایه پولی از متوسط 18 درصد در دوره 68 الی 75 به متوسط 15 درصد افزایش شگرف یافته است و به ترتیب 45.86 و 26.8 درصد رشد کرده است.
رشد نقدینگی در دوره اول به طور متوسط 27.9 درصد و در دوره دوم 24.2 درصد بوده است در حالی که رشد این متغیر در سال‌های 84 و 85 به ترتیب برابر با 34.29 و 39.4 درصد بوده است.
در صورتی که واردات در سال های آینده نتواند به میزان فعلی رشد نماید تورم ها بیشتر از آینده مورد انتظار است. بر اساس برنامه پنج ساله چهارم رشد نقدینگی در سال های 84 و 85 به ترتیب برابر با 24.0 و 22.0 درصد هدف گذاری شده است.
متوسط نرخ تورم در طی این 3 دوره، روند نزولی داشته است؛ در دوره اول برابر با 22.8درصد، در دوره دوم برابر 15.5درصد و در سال‌های 84 و 85 به ترتیب برابر با 12.1 و 13.6درصد بوده است.
متوسط نرخ سود سپرده‌های سرمایه‌گذاری یک ساله در دوره اول 10.9 درصد، در دوره دوم 13.5 درصد و در سال‌های 84 و 85 به ترتیب با 13.7 تا 16 درصد بوده است.
همچنین نرخ ارز در بازار آزاد یعنی تعداد ریال به ازای هر دلار آمریکا در بازار آزاد، از 2316 در متوسط دوره اول به 7646 در متوسط دوره دوم ارتقاء یافته است یعنی ارزش پول ملی در دوره دوم به کمتر از یک سوم دوره اول تنزل یافته است. نرخ ارز در سال‌های 84 و 85 به ترتیب برابر با 9042 و 9226 بوده است.
رشد ارزش افزوده بخش صنعت در متوسط دوره 86 الی 75 برابر با 8 درصد و در متوسط دوره 76 الی 83 برابر با 8.6 درصد بوده است. این متغیر در سال های 84 و 9 ماهه اول 85 به ترتیب برابر با 7.1 و 4 درصد بوده است.
